Wielka Wojna 1914-1917
w regionie opoczyńskim
kilkadziesiąt archiwalnych zdjęć , mapy itp
SPIS TREŚCI
OD AUTORA .................................................................11
PODZIĘKOWANIA......................................................17
Wykaz skrótów użytych w tekście..........................................19
DZIAŁANIA WOJENNE 1914-1915 W REGIONIE OPOCZYŃSKIM.........................21
Powiat opoczyński, jako przyszły teren walk....................... 21
Kampania letnio-jesienna 1914 r................................... 25
Marsz na Radom, starcie pod Gielniowem................................... 25
Marsz ku Wiśle i wielki odwrót........................................... 29
Ofensywa listopadowa, bitwa pod Łodzią................................... 35
Walki grudniowe 1914 r..................................................... 37
Odwrót Rosjan za linię Pilicy i Czarnej.................................. 37
Starcie pod Zajączkowem (20-22 grudnia 1914 r.).......................... 43
Znaczenie przepraw przez Pilicę.......................................... 45
Walki o przeprawę pod Białobrzegami Opoczyńskimi (21-25 grudnia 1914 r.).46
Starcie pod Brzustowem (26 grudnia 1914 r.).............................. 53
Zakończenie walk grudniowych (27-31 grudnia 1914 r.)..................... 57
Przyczółek Inowłodzki...................................................... 63
Bitwa o Inowłódz (22-28 grudnia 1914 r.)................................. 63
Wojna pozycyjna pod Inowłodzem (1 stycznia - 13 maja 1915 r.)............ 75
Ofensywa wiosenna 1915 r................................................... 81
Wojna pozycyjna (1 stycznia - 10 maja 1915 r.)........................... 81
Ofensywa wiosenna i odwrót Rosjan (10 maja - 7 lipca 1915 r.)............ 91
WYBRANE ZAGADNIENIA Z ZAKRESU STOSUNKU ARMII
ZABORCZYCH DO LUDNOŚCI CYWILNEJ............................................97
OKUPACJA AUSTRO-WĘGIERSKA W REGIONIE OPOCZYŃSKIM
W LATACH 1915-1917................................................105
Powiat pod zarządem c.i k. komendy powiatowej w Opocznie..........105
Komisaryczny zarząd Opoczna (25 sierpnia 1915 r. - 20 czerwca 1917 r.).....121
Magistrat i instytucje utrzymania porządku......................121
Porządkowanie finansów miasta...................................127
Higiena i ochrona zdrowia.......................................130
Mniejszości wyznaniowe..........................................132
Działalność patriotyczna........................................134
7
H ZLlt ivii urut/ i Njr\ici
kres okupacji austro węgierskiej ........................................147
kres po odzyskaniu niepodległości........................................157
lędy w dokumentacji i ich źródła.........................................161
pisy cmentarzy pierwszej wojny światowej w dawnym powiecie opoczyńskim 165
( mentarz Wojskowy nr 1 w Gielniowie.....................................166
Cmentarz Wojskowy nr 2 w Drzewicy........................................166
Cmentarz Wojskowy nr 3 w Odrzywole.......................................167
( mentarz Wojskowy nr 4 w Klwowie........................................170
( mentarz Wojskowy nr 5 w Łęgonicach Małych..............................172
( mentarz Wojskowy nr 6 w Studziannie....................................173
( mentarz Wojskowy nr 7 w Sławnie........................................174
( mentarz Wojskowy nr 8 w Białobrzegach..................................176
( mentarz Wojskowy nr 9 w Dąbrowie.......................................178
( mentarz Wojskowy nr 10 w Giełzowie.....................................180
( mentarz Wojskowy nr 11 w Syskach.......................................181
( mentarz Wojskowy nr 12 w Wójcinie......................................183
( mentarz Wojskowy nr 13 w Skórkowicach..................................186
( mentarz Wojskowy nr 14 w Opocznie......................................187
( mentarz Wojskowy nr 15 w Przysusze.....................................190
iskrypcje z tablic nagrobnych i ich interpretacja........................191
Oznaczenia formacji armii cesarsko-niemieckiej:..........................193
Oznaczenia formacji armii austro-węgierskiej:............................195
Oznaczenia formacji armii rosyjskiej:....................................197
ZAKOŃCZENIE..............................................................201
(NEKSY...................................................................209
lironologiczne zestawienie starć, potyczek i ważniejszych wydarzeń
la terenie dawnego powiatu opoczyńskiego.................................209
()rdre de bataille armii walczących na terenie opoczyńskiego
wiatach 1914-1915 134 ...................................................215
()poczyński Lazaret 1 Syberyjskiego Liniowego Oddziału
I rkarsko-Aprowizacyjnego................................................230
Rosyjska administracja powiatu i miasta Opoczna..........................231
Skład osobowy zgodnie ze stanem na rok 1913 r............................231
C .i K. władze okupacyjne w Opocznie. Skład osobowy......................232
( ,i K. Komenda Powiatowa w Opocznie.....................................233
9 K.W. Pułk Huzarów Honvedu Radom........................................233
«
Placówka Aprowlzacyjna w Opocznie.......................................
Duszpasterstwo Wojskowe Okręg Radom
(powiaty: kozienickl, opoczyński i konecki).............................
Administracja miasta Opoczna pod zarządem komisarycznym ................
Skład osobowy w grudniu 1915 r..........................................
Skład osobowy w listopadzie 1916 r......................................
lekst przysięgi składanej przez urzędników magistratu i policjantów.....
Inne instytucje i organizacje...........................................
I Ista imienna żołnierzy pochowanych na cmentarzach wojennych.............
Cmentarz Wojskowy nr 1 Gielniów.........................................
(. mentarz Wojskowy nr 2 Drzewica ......................................
Cmentarz Wojskowy nr 3 Odrzywół.........................................
( mentarz Wojskowy nr 4 Klwów...........................................
( mentarz Wojskowy nr 5 Łęgonice Małe...................................
Cmentarz Wojskowy nr 6 Studzianna ......................................
Cmentarz Wojskowy nr 7 Sławno...........................................
Cmentarz Wojskowy nr 8 Białobrzegi Opoczyńskie (Tomaszów Maz.)..........
Cmentarz Wojskowy nr 9 Dąbrowa..........................................
Cmentarz Wojskowy nr 10 Giełzów.........................................
Cmentarz Wojskowy nr 11 Syski ..........................................
Cmentarz Wojskowy nr 12 Wójcin..........................................
Cmentarz Wojskowy nr 13 Skórkowice......................................
Cmentarz Wojskowy nr 14 Opoczno.........................................
Cmentarz Wojskowy nr 15 Przysucha ......................................
WYKAZ ŹRÓDEŁ..............................................................
Źródła archiwalne i specjalne.............................................
Źródła drukowane..........................................................
Źródła kartograficzne.....................................................
Spis map..................................................................
Spis rysunków i fotografii ...............................................
Indeks miejscowości.......................................................
Indeks nazwisk ...........................................................
Mapy......................................................................
Wykaz źródeł
Mapa 4 Starcie pod Brzustowem. 26 grudnia 1914 r.
Mapa 5 Walki nad Pilicą, bitwa o Inowłódz , 23-28 grudnia 1914 r.
Mapa 6 Walki po zajęciu Opoczna, pod Gielniowem, 14-6 maja 1915 r.
Mapa 7 Rejonizacja posterunków c.i k. żandarmerii w powiecie opoczyńskim wg stanu na 1 września 1915 r. [AGAD]
Mapa 8 Lokalizacja piętnastu cmentarzy wojskowych utworzonych w latach 1916-17 na terenie ówczesnego powiatu opoczyńskiego.
Spis rysunków i fotografii
Ryc. 1 Korespondencje niemieckich żołnierzy z Dywizji Mengesa sygnowane stemplami ze starymi i nowymi nazwami oddziałów, lato 1915 r. [PB]
Ryc. 2 Opoczno. Most Dąbrowsko-Iwanogrodzkiej kolei żelaznej na rzece Wąglance (okolice dzisiejszej ul. Mostowej). Rycina opublikowana w 1885 r. [119]
Ryc. 3 Drzewica. Zniszczone domy z ruinami zamku w tle, jesień 1914 r. [141]
Ryc. 4 Odrzywół. Most drogowy na rzece Korczance, zniszczony w czasie wielkiego odwrotu wojsk niemieckich w końcu października 1914 r. [141]
Ryc. 5 Pruska kawaleria forsująca Pilicę pod Białobrzegami Opoczyńskimi, grudzień 1914 r. [31]
Ryc. 6 Teren ataku austro-węgierskiej piechoty na rosyjskie pozycje pod Potokiem 26 grudnia 1914 r. Szkic
pułkownika Juliusza Vidale. [53]
Ryc. 7 Biwak pruskiej kawalerii w lesie pod Brzustowem, grudzień 1914 r. [31]
Ryc. 8 Pruscy kirasjerzy z dziczyzną upolowaną na Wigilię 1914rwlesiewokolicyBrzustowa. [31]
Ryc. 9 Białobrzegi. Uszkodzony most kolei żelaznej, 1915 r. [PB]
Ryc. 10 Spała. Prowizoryczny most pieszy na Pilicy wybudowany przez saksońskich pionierów, tzw Sach-senbriicke (Most Saksoński). Widok od strony Ciebłowic. Prawdopodobnie zima 1915 r. [PB]
Ryc. 11 Inowłódz. Most na Pilicy zniszczony podczas walk grudniowych 1914 r. Widok z lewego brzegu rzeki od ul. Tamka. [PB]
Ryc. 12 Inowłódz. Unikatowa fotografia przyczółka mostowego na prawym brzegu Pilicy. [PB]
Ryc. 13 Inowłódz. Zniszczenia wojenne kościoła św. Idziego. Leipziger Presse-Biiro Lipsk, lato 1915 r. [PB] Ryc. 14 Inowłódz. Rynek po walkach grudniowych 1914 r. [PB]
Ryc. 15 Inowłódz. „Martwe miasto” po atakach rosyjskiej artylerii. Leipziger Presse-Biiro Lipsk, lato 1915 r. [PB]
Ryc. 16 Inowłódz. Niemiecki landszturmista wartownik przy wejściu na prowizoryczny most na Pilicy, prawdopodobnie wiosna 1915 r. Widok z prawego brzegu rzeki od ul. Łąkowej. [90]
Ryc. 17 Inowłódz. Mieszkaniec przed ruinami swojej chałupy zniszczonej przez rosyjską artylerię. [PB] Ryc. 18 Inowłódz. Domy uszkodzone w wyniku ostrzału rosyjskiej artylerii na przełomie 1914/15. [PB] Ryc. 19 Sztab Dywizji Mengesa, prawdopodobnie wiosna 1915 r. Leipziger Presse-Biiro Lipsk. [PB]
Ryc. 20 Spotkanie pod Inowłodzem żołnierzy niemieckich i rosyjskich, wielkanocne zawieszenie broni
4 kwietnia 1915 r. [28]
Ryc. 21 Zbiórka niemieckiej piechoty na pozycjach rezerwowych w okolicach Spały, prawdopodobnie wiosna 1915 r. Leipziger Presse-Biiro Lipsk. [PB]
Ryc. 22 Podporucznik i porucznik niemieckiej piechoty, uczestnicy walk o Inowłódz. Zdjęcie wykonane w początku kwietnia 1915 r. w zakładzie fotograficznym w Tomaszowie Maz. [PB]
Ryc. 23 Opoczno. Motocykliści rosyjscy w czasie postoju, kwiecień 1915 r. Prawdopodobnie okolice budynku Towarzystwa Akcyjnego Dziewulski i Lange, obecnie ul. Staromiejska 6. [CPADKF]
Ryc. 24 Pomnik żołnierzy saksońskich w lasach spalskich. Leipziger Presse-Biiro Lipsk. [PB]
Ryc. 25 Potok. Kwatera połowa dowództwa c.i k. 23 pułku piechoty. Rysunek wykonany w styczniu 1915
r. przez pułkownika J. Vidale. [53]
Ryc. 26 Major Rudolf Hahne w okopach III batalionu c.i k. 23 pułku piechoty w okolicach Potoku. Rysunek wykonany 23 stycznia 1915 r. przez pułkownika J.Vidale. [53]
Ryc. 27 Fragment okopów węgierskiej piechoty pod Opocznem w okresie wojny pozycyjnej 1915 r. [PB] Ryc. 28 Opoczno. Rynek, obecny pl. Kościuszki, podwody z paczkami dla żołnierzy i oficerów rosyjskich,
kwiecień 1915 r. [CPADKF]
Ryc. 29 Spotkanie żołnierzy rosyjskich i austro-węgierskich podczas wielkanocnego zawieszenia broni
5 kwietnia 1915 r. Zdjęcie wykonał S. Szlichter prawdopodobnie w okolicach Sławna. [101]
Ryc. 30 1 Syberyjski Liniowy Oddział Lekarsko-Aprowizacyjny, który od 11 grudnia 1914 r. do początku
maja 1915 r. prowadził lazaret w Opocznie. [CPADKF]
267
Wll LKA WOJNA 1914-1917 W REGIONIE OPOCZYŃSKIM
Rye. 31 Fotografia wykonana wiosną 1915 r. przez rosyjskiego sanitariusza Sergieja Szlichtera. prawdopo dobnie przed wejściem do lazaretu w Opocznie, w budynku Szkoły Podstawowej nr. 2. [101]
Rye, 32 Przyfrontowy lotny oddział medyczny. Fotografia wykonana wiosną 1915 r. przez sanitariusza S. Szlichtera prawdopodobnie w Szadkowiach. [101]
Hyc. 3.3 Opoczno. Most kolei żelaznej z ryc. 2. uszkodzony w wyniku działań wojennych. Prawdopodobna lato 1915 r. [PB]
Ryc. 34 Białobrzegi. Żołnierze niemieccy kąpiący się w Pilicy. W tle widoczna linia kolejowa z Tomaszów a do Opoczna. Prawdopodobnie lato 1915 r. [PB]
Ryc. 35 Drzewica, 13 czerwca 1915 r. Przed wejściem do ruin zamku stoją od lewej podpułkownik Gol thard Jańky von Bulcs (c.i k. 4 pułk huzarów), generał piechoty Hermann Kóvess von KSvesshn/.i (dowódca grupy Kóvessa), Sven Hedin (szwedzki geograf i podróżnik) oraz komandor podporm nik c.i k. marynarki wojennej Emmerich hrabia von Thun und Hohenstein. [146]
Ryc. .36 Drzewica po zakończeniu walk w 1915 r. Zdjęcie wykonane przez niemieckiego lekarza wojsk" wego dr Eicha. [PB]
Ryc. 37 Paradyż. Kościół rzymsko-katolicki po zakończeniu walk 1914/15, fotografia wykonana przez Ml .i liszewskiego latem 1915 r. [127]
Ryc. 38 Uszkodzenia kościoła i klasztoru spowodowane działaniami austro-węgierskiej artylerii. [PB ]
Ryc. 39 Opoczno. Ochotnicza policja porządkowa przed wejściem do kościoła, jesień 1914 r. [MR]
Ryc. 40 Miejsce zrobienia tego zdjęcia nie jest znane, ale sygnowano je podpisem 261 c. i k. Kolumna S.i
mochodowa w Opocznie. Lipiec 1915 r. [PB]
Ryc. 41 Olicerowie i żołnierze c. i k. żandarmerii powiatowej w Opocznie. Fotografia wykonana latem I o I r„ prawdopodobnie w Białaczowie. [PB]
Ryc. 42 Pracownicy Wydziału Skarbowego c.i k. komendy powiatowej w Opocznie. Prawdopodobnie las 1917 r. [PB]
Ryc. 43 Pracownicy c. i k. Etapowego Urzędu Poczty i Telegrafu w Opocznie. Jesień 1916 r. [PB]
Ryc. 44 Opoczno. Żołnierze c.i k. z jeńcem rosyjskim przed budynkiem c.i k. sądu wojskowego w Domu
Esterki, 1916 r. [PAU]
Ryc. 45 Opoczno. Rosyjscy jeńcy wojenni wraz z eskortą austro-węgierską, pracujący przy rozładunku w i gonów kolejowych. Prawdopodobnie 1916 r. [MR]
Ryc. 46 Opoczno. Austro-węgierscy żołnierze z końmi, wiosna 1917 r. [PB]
Ryc. 47 Opoczno. Austro-węgierscy żołnierze przed dworcem kolejowym ok. 1917 r. [MR]
Ryc. 48 Aleksandrów. Żołnierze okupacyjnej armii austro-węgierskiej. [MR]
Ryc, 49 Opoczno. Żołnierze austro-węgierscy na ul. Staromiejskiej. [MR]
Ryc. 50 Opoczno. Żołnierze austro-węgierscy i robotnicy rolni na składowisku siana dla wojska, przy boi nicy kolejowej. [MR]
Ryc 51 Żołnierze niemieccy w lesie w okolicy Spały, prawdopodobnie 1917 r. [PB]
Ryc 52 Rotmistrz Henryk Mieroszewski (pierwszy z prawej) w towarzystwie dwóch oficerów austro w., gicrskich przed domem w Opocznie. [PAU]
Ryc, 53 Opoczno. Komisarz rządowy rotmistrz Henryk Mieroszewski (siedzący w mundurze rotmisli -,i ułanów) z legionistami. Na prawo od Mieroszewskiego siedzą inspektor policji miejskiej Stanisław Malon i policjant Stanisław Badowski, drugi, siedzący na lewo sekretarz magistratu Stanisław Sz. lowski, stojący trzeci z prawej Michał Fojcik, stojący nad Mieroszewskim poliejnat Karol Jaios, 1916r.|PB]
Ryc 54 Opoczno. Grupa legionistów, Stanisław Szelowski sekretarz magistratu stojący pierwszy z lcwc|, Stanisław Malon komendant polskiej policji miejskiej siedzący z lewej, jesień 1915 r. | AS |
Rye. 55 Opoczno. Rynek, obecny pl. Kościuszki, 27 sierpnia 1916 r. uroczystość wbijania gwoździ w no woufundowany sztandar Ochotniczej Straży Ogniowej. Na zdjęciu rodzice chrzestni sztandaru: F.i helia Wiktor (po lewej), rotmistrz Hernyk Mieroszewski oraz Helena Ucholc (po prawej). | MR |
Ryc. 56 Stclan Janas, członek Rady Przybocznej Komisarza rządowego, naczelnik Ochotniczej Slin/s Ogniowej w Opocznie, ze sztandarem OSO obok opoczyńskiej cerkwi prawosławnej. Zdjęcie w \ konano prawdopodobnie w czasie uroczystości wbijania gwoździ w sztandar 27 sierpnia 1916 i [MR]
Ryc *>7 Opoczno. Żołnierze austro-węgierscy i legioniści przed wejściem do Kościoła, Stanisław Szelow ski stojący z prawej, z szablą u boku, ul. Kościelna. | AS|
Ryc, 58 Opoczno. Rynek, obecnie plac Kościuszki |MK|
Ryc .59 Opoczno, 27 sierpniu 1916 i Wejście do uiagistiatu przystrojone inicjulunu I Icnryka Mieroszcw ■ kiego pomiędzy herbami Ślcpowion (z lewej) i województwa sundoiiueiskiego (z prawej), z okazji
Spis ikonografii
Ryc. 60 Magistrat Opoczna, polski ołtarz w czasie Bożego Ciała, 22 czerwca 1916 r. [PAU]
Ryc. 61 Magistrat Opoczna, obchody rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 maja w 1916 r. [PAU]
Ryc. 62 Opoczno. Czytelnia 3 Maja otworzona 3 maja 1916 r. w budynku przy obecnej ul. Kościelnej 1.
[MK]
Ryc. 63 Opoczno. Stefan Janas z aktorami opoczyńskiego teatru amatorskiego na tle cerkwi prawosławnej. Stanisław Szelowski drugi z lewej, stojący w ostatnim rzędzie pod murem. [MR]
Ryc. 64 Magistrat Opoczna. Ogłoszenie Manifestu Dwóch Cesarzy 5 listopada 1916 r., świętowane, jako ogłoszenie Polski. [PAU]
Ryc. 65 Odezwa Do mieszkańców Opoczna! wydana 26 sierpnia 1915 r. przez rotmistrza Henryka Mieroszewskiego z tytułu objęcia stanowiska komisarza rządowego Opoczna. [PAU]
Ryc. 66 Ogłoszenie, z dnia 1 września 1916 r., dotyczące opróżniania wychodków. [PAU]
Ryc. 67 Odezwa Do mieszkańców Miasta, wydana 20 czerwca 1917 r. przez rotmistrza Henryka Mieroszewskiego z tytułu zakończenia działalności na stanowisku komisarza rządowego Opoczna. [PAU]
Ryc. 68 Przepustka zezwalająca na przekraczanie granicy z niemiecką strefą okupacyjną. Dokument wydany 5 października 1917 r. przez opoczyńską C.i k. Komendę Obwodową (Powiatową). [PB]
Ryc. 69 Karta tożsamości wystawiona 4 lutegol918 r. przez C.i k. Komendę Powiatową w Opocznie, (niemieckie znaczki pocztowe użyte zostały do podklejenia intensywnie używanego dokumentu). [PB]
Ryc. 70 Korespondencja żołnierza 1 kompanii 511 c.k. Batalionu Etapowego Landszturmu, wysłana z Opoczna do czeskiego Opoćna! [PB]
Ryc. 71 Korespondencja żołnierza 511 c.k. Batalionu Etapowego Landszturmu ze stemplami cenzury, cenzora i c. i k. komendy stacji w Paradyżu. [PB]
Ryc. 72 List polecony wysłany przez kapitan Wilhelma Friedricha adiutanta c.i k. Komendy Powiatu w Opocznie sygnowana stemplami adiutanta i komendy Powiatowej. [PB]
Ryc. 73 Korespondencje wysłane przez porucznika Landszturmu audytora Józefa Vlćek'a z Wydziału Karnego Sądu Wojskowego przy c.i k. Komendzie Powiatowej w Opocznie, sygnowany stemplami Sądu Wojskowego okrągłym i podłużnym. [PB]
Ryc. 74 Korespondencja przez c.i k. Etapowy Urząd Poczty i Telegrafu w Opocznie, sygnowana stemplem urzędu. [PB],
Ryc. 75 Korespondencja służbowa sygnowana pieczęcią Oddziału Sztabowego c.i k. Komendy Powiatu w Opocznie. [PB]
Ryc. 76 Korespondencja wysłana w 1917 r. z Puław, sygnowana pieczęcią 1 Grupy Polskich Robotników Cywilnych Opoczno. [PB]
Ryc. 77 Maszynopis Obwieszczenia, z dnia 23 kwietnia 1917 r., wprowadzającego czas letni. [PAU]
Ryc. 78 Potok. Groby żołnierzy: rosyjskiego Iwana Makarowa oraz austro-węgierskich kanoniera Johanna
Rózsa i kadeta Juliusza Wechslera. Prwadopodobnie wszyscy trzej zostali ekshumowani na cmentarz wojskowy w Syskach. Rysunek wykonany w styczniu 1915 r. przez pułkownika J.Vidale. [53]
Ryc. 79 Pierwsza strona odpisu protokołu ekshumacyjnego cmentarza wojskowego w Opocznie, 14 sierpnia 1917 r. [AGAD]
Ryc. 80 Pierwsza strona odpisu Listy strat 1 c.i k. pułku dragonów, który w składzie korpusu Hauera zajmował Opoczno 13 maja 1915 r., za okres walk na terenie GGW w latach 1914-15, Brno 19 grudnia 1917 r. [AGAD]
Ryc. 81 Pierwsza strona odpisu Wykazu Zarządzeń wydanych od 1 czerwca 1916 przez Oddział Grobów Wojennych c.i k. Komendy Powiatowej w Opocznie, Opoczno 10 lutego 1918 r. [AGAD]
Ryc. 82 Cmentarz Wojskowy Nr 2 Drzewica. Rozmieszczenie grobów zgodnie ze stanem na rok 1918, bez wyróżnienia mogił rosyjskich.
Ryc. 83 Cmentarz Wojskowy Nr 2 Drzewica. Współczesny pomnik z dwoma tablicami. [PB]
Ryc. 84 Cmentarz Wojskowy Nr 3 Odrzywół. Rozmieszczenie grobów zgodnie ze stanem na rok 1918, linią przerywaną zaznaczono ogrodzenie współczesnej kwatery, na której umieszczono ostatnie zachowane cztery kamienne pomniki żołnierzy 51 c.i k. pułku piechoty (trzy od początku znajdujące się na wygrodzonej działce i czwarty pierwotnie znajdujący naprzeciwko za linią żywopłotu).
Ryc. 85 Cmentarz Wojskowy Nr 3 Odrzywół. Cztery zachowane kamienne pomniki żołnierzy 51 c.i k. pułku piechoty, u góry zgodnie ze stanem pierwotnym, u dołu stan obecny.
Rye. 86 ( menlatz Wojskowy Nr 4 Klwów. Rozmieszczenie grobów zgodnie ze stanem na rok 1918, z oznaczeniem planowanej lokalizacji pięciu ławek i wyróżnieniem mogił rosyjskich krzyżami prawosławnymi.
Ryc, 87 ( menlatz Wojskowy Ni 5 I ęgomcc Mule Kozimcszi zenie globów zgodnie ze sianem na lok 1018, z oznaczeniem nlanowanel lokulizaeli ławki i weió/niemeni mnuil rosviskicli kizeżauii ora-
WIELKA WOJNA 1914-1917 W REGIONIE OPOCZYŃSKIM
Ryc. 88 Cmentarz Wojskowy Nr 6 Studzianna. Dziś nieistniejące ostatnie cztery drewniane mogiły, stan z połowy lat 90-tych. [PB]
Ryc. 89 Cmentarz Wojskowy Nr 7 Sławno. Rozmieszczenie grobów zgodnie ze stanem na rok 1918, z oznaczeniem planowanej lokalizacji dwóch ławek i wyróżnieniem mogił rosyjskich krzyżami prawosławnymi.
Ryc. 90 Cmentarz Wojskowy Nr 7 Sławno. Widok cmentarza. Fragment rysunku z dokumentacji projektowej. [APK]
Ryc. 91 Cmentarz Wojskowy Nr 8 Białobrzegi. Rozmieszczenie grobów zgodnie ze stanem na rok 1918, z wyróżnieniem mogił rosyjskich krzyżami prawosławnym oraz żołnierzy o nieustalonej przynależności armijnej kolorem szarym.
Ryc. 92 Cmentarz Wojskowy Nr 8 Białobrzegi. Widok cmentarza. Fragment rysunku z dokumentacji projektowej. [APK]
Ryc. 93 Cmentarz Wojskowy Nr 8 Białobrzegi, 1929 r. [APK]
Ryc. 94 Cmentarz Wojskowy Nr 9 Dąbrowa. Rozmieszczenie grobów zgodnie ze stanem na lata 20-te, z oznaczeniem lokalizacji projektowanej kaplicy oraz trzech dużych krzyży, z wyróżnieniem mogił rosyjskich krzyżami prawosławnym.
Ryc. 95 Cmentarz Wojskowy Nr 9 Dąbrowa. Widok cmentarza. Fragment rysunku z dokumentacji projektowej. [APK]
Ryc. 96 Cmentarz Wojskowy Nr 10 Giełzów. Rozmieszczenie grobów zgodnie ze stanem na rok 1918, bez wyróżnienia mogił rosyjskich, z oznaczoną lokalizacją pośrodku projektowanej kaplicy.
Ryc. 97 Cmentarz Wojskowy Nr 11 Syski. Rozmieszczenie grobów zgodnie ze stanem na rok 1918, z wy-
różnieniem mogił rosyjskich krzyżami prawosławnym.
Ryc. 98 Cmentarz Wojskowy Nr 12 Wójcin. Rozmieszczenie grobów zgodnie ze stanem na lata 20-te, z oznaczeniem prawdopodobnej lokalizacji dwóch symbolicznych krzyży i wyróżnieniem mogił rosyjskich krzyżami prawosławnymi.
Ryc. 99 Cmentarz Wojskowy Nr 12 Wójcin. Stan z końca lat 80-tych. [PB]
Ryc. 100 Cmentarz Wojskowy Nr 12 Wójcin. Stan obecny. [PB]
Ryc. 101 Cmentarz Wojskowy Nr 13 Skórkowice. Rozmieszczenie grobów zgodnie ze stanem na rok 1918. z oznaczeniem lokalizacji dwóch dużych krzyży, z wyróżnieniem mogił rosyjskich krzyżami prawosławnym.
Ryc. 102 Cmentarz Wojskowy Nr 13 Skórkowice. Ostatnie pozostałe mogiły. Stan z połowy lat 90-tych, przed ustawieniem pomnika. [PB]
Ryc. 103 Cmentarz Wojskowy Nr 13 Opoczno. Rozmieszczenie grobów zgodnie ze stanem na rok 1918, z oznaczeniem lokalizacji projektowanej kapliczki oraz dwóch dużych krzyży, z wyróżnieniem mogił rosyjskich krzyżami prawosławnym. Linią przerywaną oddzielono południowy fragment cmentarza zlikwidowany latem 1987 r.
Ryc. 104 Cmentarz Wojskowy Nr 14 Opoczno. Kwatera rosyjska, lato 1939 r. [PB]
Ryc. 105 Cmentarz Wojskowy Nr 14 Opoczno. Kości żołnierzy rosyjskich z grobu masowego. Fotografie wykonał Ryszard Budziński w sierpniu 1989 r. podczas prac likwidacyjnych. [PB]
Ryc. 106 Opoczno 1916 r. Pomnik wdzięczności carowi Aleksandrowi II za wprowadzenie reformy rolne1, który w 1917 r. został zastąpiony pomnikiem Tadeusza Kościuszki. [PAU]
Ryc. 107 Opoczno. Pomnik Tadeusza Kościuszki odsłonięty podczas obchodów stulecia jego śmierci w październiku 1917 r. [MR]
Zdjęcie na okładce nieuwzględnione w treści książki: Żołnierz niemiecki na posterunku obserwacyjnym nad Pilicą w okolicach Inowłodza, 1915 r. Leipziger Presse-Biiro Lipsk. [PB]
Oznaczenie źródeł archiwalnych spoza bibliografii,
oryginał w zasobach następujących instytucji lub osób prywatnych:
[APK] Archiwum Państwowe w Kielcach,
[AS] album rodzinny Alicji Szelowskiej,
[CPADKF] Centralne Państwowe Archiwum Dokumentów Kina i Fotografii w Sankt Petersburgu,
[MK] album rodzinny Wojciecha Kunkla, syna Stanisława, obróbka cyfrowa Michał M. Kamiński,
[MR] Muzeum Regionalne w Opocznie,
[PAU] Biblioteka Naukowa Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk w Krakowie,
[PB] zbiory autora,
[WP] kolekcja Wiktora Pietrzyka.
270
