niedojrzałość, Żabi król

Spis treści

Profesor Alina Motycka. Wspomnienie – Anita Benisławska

Jungowskie inspiracje

Encyklopedia Jungowska: Nieświadomość – Kazimierz Pajor

Od psychologii do autopsychoterapii

Wieczny chłopiec, wieczna dziewczynka. Fantazmat raju i kultura narcyzmu (fragm. książki) – Zenon Waldemar Dudek. Rozmawia Maja Jaszewska

Archetypy w kulturze

Archetyp Zmiennokształtnego i wieczna niedojrzałość – Tomasz Olchanowski

Nasze tożsamości

Czciciele Afrodyty Wszechludej. Platońskie przesłanie płaskorzeźby Milițy Petrașcu – Paweł Fijałkowski

Dialog kultur

Postrzeganie homoseksualności w średniowiecznym i wczesnonowożytnym judaizmie – Paweł Fijałkowski

Infantylizacja kultury: między zachodnim zjawiskiem kidult a japońskim kawaii – Maria Anna Dudek

Z poetyki archetypów

Żabi król. Narodziny indywidualności – Jadwiga Wais

Na granicy epok

Dziecko w sytuacjach granicznych. U podstaw psychologiiegzystencjalnej Kazimierza Dąbrowskiego – Tadeusz Kobierzycki

Forum psychologii kultury

Recenzje: Literackie ślady wiedeńskiej i polskiej psychoanalizy – Tadeusz Kobierzycki

Eseje: Dobry łotr pukający do bram nieba – Tomasz Bohajedyn

Wieczny chłopiec, wieczna dziewczynka. Fantazmat raju i kultura narcyzmu

Zenon Waldemar Dudek. Rozmawia Maja Jaszewska

Maja Jaszewska: Ponad 40 procent Polaków w wieku od 25 do 34 lat nadal mieszka z rodzicami. Można by uznać, że przyczyną tego jest specyfika polskich relacji rodzinnych, gdyby nie fakt, że podobny procent dorosłych mieszka z rodzicami we Włoszech. Zjawisko to zyskało określenie „bamboccioni”, co znaczy „dorosłe bobasy”. To jeden z wielu przejawów świadczących o tym, że wokół nas pełno jest „wiecznych chłopców”, mężczyzn, którzy nie chcą dorosnąć. Kobiet z syndromem „wiecznej dziewczynki” też nie brakuje. Z jakiego powodu tak wielu spośród nas nie chce dorosnąć?

Zenon Waldemar Dudek: Wiele czynników składa się na fenomen wiecznej młodości. Byłoby zbyt ryzykowne twierdzić, że syndrom „wiecznego dziecka” jest produktem wyłącznie naszej kultury, ale z pewnością jest silnie związany z cywilizacją, która w ostatnim stuleciu przeszła tak istotne zmiany technologiczne jak wynalazek kina i telewizji, loty kosmiczne, globalizacja gospodarki i informacji czy Internet. Znaczącą cechą tych przemian są daleko posunięte ułatwienia, przyspieszenie i życie dla przyjemności. Trwanie w roli dziecka to znamienny fenomen epoki, której elity nie są zainteresowane przygotowaniem młodego pokolenia do samodzielności i dorosłości. Promuje ona młodość i dziecięce spojrzenie na świat, które w psychologii nazywamy narcyzmem.

W zasadzie już od czasów odrodzenia, a na pewno od czasów oświecenia, widać, że Zachód prowadzi z wielką energią misję wiecznej młodości. Uprawia niejako kult wiecznego postępu i kult człowieka jako pana Ziemi i pana świata. To tworzy pewien rodzaj świeckiego mitu heroicznego, przepojonego wiarą w nieograniczone możliwości rozumu ludzkiego. Jest to promocja stanu charakterystycznego dla dziecka i okresu młodzieńczego.

M.J.: Cechy przypisywane niegdyś bogom zaczęto odnosić do ludzi?

Tak. Na naszych oczach dokonuje się rewolucja antropocentryczna, wskutek której człowiek postrzega siebie jako centrum życia i centrum świata. W jego mniemaniu bogowie poszli spać i nie ma potrzeby ich budzić. Skoro człowiek stanowi centrum, to władza nad światem również się jemu należy. Ale uogólnianie częściowej prawdy na całą rzeczywistość i brak samokrytycyzmu co do zakresu własnych kompetencji to iluzja, z jaką często mamy do czynienia. To typowe cechy postawy dziecka.

Współczesny człowiek, ufając sobie bezgranicznie, myśli, że przejął panowanie nad swoim życiem i losem. Naiwnie wierzy, że szczęście można wygrać na loterii. Gry losowe i gry komputerowe zastępują wielu ludziom tradycyjną modlitwę do Boga, który ongiś był postrzegany jako opoka na trudne czasy i zabezpieczenie na przyszłość. W efekcie współczesny człowiek nie zdaje się już na boską opiekę. Nie rozwija sztuki przewidywania porażek i rozpoznawania ograniczeń w sobie.

Te procesy przyczyniły się do powstania warunków sprzyjających narcyzmowi jako optymalnej postawie życiowej. Wiek XX zapisał się w historii ludzkości jako czas ekspansji postawy narcystycznej, która stała się dominującą cechą w kulturze, sztuce, nauce czy polityce. Narcyzm stał się cechą pożądaną, wkręcając masy ludzi w karuzelę nieustannego doznawania niezwykłych wrażeń, bicia rekordów, nienasyconego hedonizmu i pędu do sukcesu. Jednostka chce doświadczać odmiennych stanów świadomości nie od święta, ale codziennie. Nie chce lub nie potrafi się w tej karuzeli doznań zatrzymać i dokonać autorefleksji. Wynikiem takich doświadczeń jest poczucie wszechmocy ze wszystkimi tego konsekwencjami.

M.J.: Jakimi?

Po pierwsze, pozytywnymi, bo to daje poczucie, że jednostka ma wpływ na swoje życie i może o nim w pełni decydować. Może odkryć inne lądy, tajemnice natury, badać prehistorię czy polecieć w kosmos. Ale daje znać

o sobie również druga, negatywna strona owego poczucia niezwykłej mocy. Człowiek uświadamia siebie, że jako pan i władca może świat zniszczyć. Traci szacunek do tradycji, z której wyrasta, i nie chce płacić kosztów ani składać ofiar, bo czuje, że wszystko mu się należy.

M.J.: Wszyscy jesteśmy narcyzami?

Mitowi wszechmocy ulegają przede wszystkim osoby niedojrzałe psychicznie, które boskich przeżyć i niezwykłych stanów chcą doznać tu i teraz, a nie potem, gdzie indziej lub pod pewnymi warunkami. Potrzeba przeżywania niezwykłego święta zamienia się w obsesję i kompulsję. Zwróćmy uwagę na znak szczególny społeczeństwa konsumpcyjnego. Dominujące oczekiwanie jest takie, że już nie tylko szpitale, straż pożarna, policja i piekarnie, ale również sklepy, telewizja, radio czy placówki świadczące usługi muszą pracować dwadzieścia cztery godziny na dobę przez siedem dni w tygodniu.

Na poczucie wszechmocy i żądania natychmiastowej satysfakcji nakłada się kult skrajnego indywidualizmu. Każdy chce mieć dla siebie najlepszą część tortu. Mimo dorosłego wieku „wieczny chłopiec” zaprzecza ograniczeniom zewnętrznym i wewnętrznym, stale za czymś goni, odkrywa po swojemu od nowa świat, choć ten już dawno został w dużej części odkryty. Nie chce słuchać starych mistrzów, lecz widzi w tej roli siebie. Nie szanuje tradycji, zachowuje się jak zbuntowany nastolatek. Nie da sobie niczego wytłumaczyć, bo jest zachwycony swoją prawdą i swoją wizją. W tej drodze do indywidualizmu i przeżycia własnego sukcesu inni są rywalami, których ma ochotę wyminąć, wyprzedzić, a w skrajnych wypadkach zniszczyć. Nie umie tworzyć wspólnego dobra, chyba że będzie to atrakcyjna akcja zorganizowana przez innych, jak zabawa w przedszkolu.

M.J.: „Wieczna dziewczynka” też uważa, że jest omnipotentna?

W przypadku kobiet również mamy do czynienia z kultem wiecznej młodości, wielkich możliwości i wybujałego indywidualizmu. Jest jednak różnica między „wieczną dziewczynką” a „wiecznym chłopcem”. Wynika ona z tego, że narcystyczna kobieta, jeśli chce odnieść sukces indywidualny, „przy okazji” nie chce angażować się w macierzyństwo. Opieka nad małym dzieckiem, nawet przy pełnej mobilizacji bliskiego otoczenia, wymaga koncentracji na nim, a nie na sobie. Ze względu na brak stałego punktu odniesienia dziecko w pierwszych latach życia powinno być dla matki priorytetem. Skupienie się na dziecku to wyjście poza siebie. Jest ono potrzebne, aby opanować sztukę opieki nad nim w wystarczającym stopniu. Gdy dziecko podrośnie, działa już efekt podzielnej uwagi. Dla kobiet narcystycznych ta konieczność przekierowania uwagi z siebie na dziecko jest trudnym wyzwaniem.

Streszczenia artykułów

Archetyp Zmiennokształtnego i wieczna niedojrzałość

Tomasz Olchanowski

Z archetypem Zmiennokształtnego spotykamy się w wielu mitach i baśniach, a także w fantastycznych powieściach i filmach. Istotą Zmiennokształtnego jest zmienność i niestabilność, permanentna transformacja i samodoskonalenie. Kiedy tylko uda się nam go zrozumieć, zmienia swoją postać i właściwości. Ta przemiana może być oznaką mądrości, ale też, jak to się dzieje współcześnie, bywa ucieczką od siebie w swoje urojone, oderwane od ciała i uczuć „ja”.

Słowa kluczowe: kreatywność, mity, ponowoczesność, Proteusz, psychopatia, transformacja, zło

Czciciele Afrodyty Wszechludej (Aphrodite Pandemos). Platońskie przesłanie płaskorzeźby Milițy Petrașcu

Paweł Fijałkowski

Jedną z najniezwyklejszych opowieści o pierwotnym stanie ludzkości i przyczynach naszej erotycznej różnorodności znajdujemy w platońskiej Uczcie. Według Platona Afrodyta Wszechluda (Aphrodite Pandemos) patronowała zarówno miłości do kobiet, jak i do młodzieńców, oddziaływała za pomocą Erosa na ludzi kochających się w obu płciach. Mit ten był inspiracją dla rumuńskiej rzeźbiarki Milițy Petrașcu, która w 1939 r. wykonała płaskorzeźbę zatytułowaną „Naştera Venerei” (Narodziny Wenus). Dzieło to ukazuje czcicieli Wenus-Afrodyty, połączonych więzami miłości bez względu na płeć. Powstało ono

w czasach, gdy stosunki homoseksualne były w wielu krajach europejskich, m.in. w Rumunii, zakazane pod karą więzienia. W tych okolicznościach rzeźbiarka przypominała, że erotyczne więzy łączące osoby odmiennej lub tej samej płci były dla starożytnych Greków różnymi, lecz tak samo wartościowymi przejawami jednego zjawiska, pięknej i kreatywnej miłości.

Słowa kluczowe: androgynia, homoseksualizm, mitologia Grecka, prawodawstwo, Rumunia, sztuka

Postrzeganie homoseksualności w średniowiecznym judaizmie

Paweł Fijałkowski

Zawarty w Torze (Pięcioksięgu Mojżeszowym) zakaz uprawiania stosunków seksualnych przez osoby tej samej płci, odnoszący się wyłącznie do mężczyzn, został powtórzony u schyłku starożytności w Talmudzie. Wielu średniowiecznych i nowożytnych rabinów prawdopodobnie uważało pragnienie kontaktu homoseksualnego za część natury ludzkiej, ale jednocześnie zakazywało ulegania mu. Trudno jednak stwierdzić, na ile stanowisko takie było powszechne, ponieważ nie pozostawiło tak samo wyraźnych śladów w postaci moralizatorskich ostrzeżeń w kręgu Żydów sefardyjskich i aszkenazyjskich. Problemem odstępstw od heteroseksualnej normy zajmowano się w tym drugim środowisku rzadko, traktując je jako zjawisko wyjątkowe lub zagrażające bezpieczeństwu społeczności. Zagadnienie homoseksualności kobiet poruszane było bardzo rzadko, choć z biegiem czasu potępiano ją coraz surowiej.

Słowa kluczowe: homoseksualizm, islam, judaizm, literatura rabiniczna, Talmud, Żydzi aszkenazyjscy, Żydzi sefardyjscy

Infantylizacja kultury: między zjawiskiem kidult a japońskim kawaii

Maria Anna Dudek

Celem artykułu jest charakteryzacja procesu infantylizacji kultury popularnej na przykładzie zjawiska kidult i japońskiej kategorii kawaii. Mowa o zjawiskach oraz produktach, które wraz z postępującymi szybko zmianami społecznymi, wprowadzają do świata ludzi dorosłych elementy dziecinne, tj. urocze, słodkie, ckliwe, fantastyczne. Dotyczy to przede wszystkim przestrzeni wizualnej, choć siła oddziaływania pozostaje znacznie większa, wpływając na sposób zachowania się w przestrzeni publicznej, a nawet na podejmowanie ważnych życiowych decyzji.

Japońska kategoria kawaii oddziałuje zarówno w Japonii, jak i absorbuje wpływy zewnętrzne. Zderzanie uroczego z mrocznym, słodkiego z makabrycznym świadczy o podświadomym poszukiwaniu coraz bardziej szokujących, lecz i stymulujących bodźców, które mogłyby skupić uwagę ludzi rozproszonych i sfrustrowanych przez nowoczesną, stechnicyzowaną rzeczywistość. Choć tradycyjne japońskie kategorie estetyczne często cechuje ambiwalentność, zjawisko kawaii odznacza się jeszcze większą dozą wewnętrznych sprzeczności oraz niedopowiedzeń, co dla odbiorcy zachodniego wciąż może sprawiać problem w interpretacji.

Słowa kluczowe: dojrzałość, konsumpcjonizm, kultura masowa, kryzys kultury, nastolatyzacja, puer aeternus

Dziecko w sytuacjach granicznych. U podstaw psychologii egzystencjalnej Kazimierza Dąbrowskiego

Tadeusz Kobierzycki

Opis dziecka dokonany przez Kazimierza Dąbrowskiego jest próbą przekroczenia języka pedagogiki i psychologii oraz psychopatologii i psychiatrii w kierunku neuroantropologii filozoficznej (łącząc ewolucjonizm, egzystencjalizm i personalizm). Zdaniem Dąbrowskiego ważną rolę w życiu dziecka odgrywają „geny” – potencjały wyjściowe natury biologicznej, kulturowej (społecznej) i personalnej. Oprócz dyspozycji biologicznych przekazanych przez rodziców obejmują one potencjały środowiska, w którym żyje i rozwija się dziecko (miejsce, powietrze, światło, pożywienie itd.), oraz aktywność własną (inteligencja intelektualna, inteligencja emocjonalna i inteligencja behawioralna).

Słowa kluczowe: osobowość, potrzeby, rozwój, środowisko, temperament, wychowanie

O Autorach

Tomasz Bohajedyn – rysownik w polskiej edycji "Le Monde diplomatique"; publikuje również w wielu innych czasopismach w kraju i za granicą: w "Midraszu", "Ricie Baum", "Kresach" i "Op. cit.". Wystawiał między innymi w Klubie Polskich Nieudaczników w Berlinie, na Rozbracie w Poznaniu, w Le Madame w Warszawie, w Galerii Teatru Komuna Otwock, w Galerii Officyny w Szczecinie i w Galerii Garbary 48 w Poznaniu. Opublikował tomiki Kongo (2007), Spaghetti western (2008), Osad (2010), Las idzie (2012). Od 2014 roku także wydawca – krakowskie wydawnictwo Cztery Strony.

Zenon Waldemar Dudek – psychiatra, psychoterapeuta, twórca programu dla liderów "Linia życia", autor i współautor publikacji z zakresu psychologii Junga, psychologii kultury i psychologii marzeń sennych (Psychologia integralna Junga, Jungowska psychologia marzeń sennych, Psychologia mitów greckich, Psychoterapia. Teoria i Psychoterapia. Szkoły i metody). Redaktor naczelny pisma "ALBO albo. Problemy psychologii i kultury". Organizator Forum Inspiracji Jungowskich. Powołał Fundację Instytut Psychologii i Kultury ERANOS, której celem jest łączenie świata nauki, a zwłaszcza psychologii, ze światem kultury. Prowadzi szkolenia i mentoring dla liderów (rozwój osobisty, strategie przywództwa).

Paweł Fijałkowski – archeolog i historyk, pracownik naukowy Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie; zajmuje się dziejami Żydów w dawnej Polsce (X–XVIII w.), historią polskiego protestantyzmu, pradziejami Mazowsza oraz homoerotyzmem w starożytnej Grecji i Rzymie. Autor książek: Seksualność, psyche, kultura. Homoerotyzm w świecie starożytnym (2007), Homoseksualizm. Wykluczenie – transgresja – akceptacja (2009), Homoseksualność daleka i bliska. Słowa – mity – symbole (2014), Androgynia, dionizyjskość, homoerotyzm. Niezwykłe wątki europejskiej tożsamości (2016).

Ewa Machut-Mendecka – absolwentka arabistyki na Uniwersytecie Warszawskim. Interesuje się kulturą, problematyką społeczną i etnologiczną obszarów muzułmańskich oraz religią islamu. Autorka wielu artykułów i książek, w tym: Współczesny dramat egipski (1984), Główne kierunki rozwojowe dramaturgii arabskiej (1992), The Art of Arabic Drama. A Study in Typology (1997), Studies in Arabic Theatre and Literature (2000), Archetypy islamu (2004), Świat tradycji arabskiej (2005), Kultura arabska. Mity, literatura, polityka (2012). Jest profesorem zwyczajnym Uniwersytetu Warszawskiego.

Tomasz Olchanowski – dr hab., adiunkt w Katedrze Teorii Wychowania i Antropologii Pedagogicznej Uniwersytetu w Białymstoku (wcześniej w Zakładzie Psychoanalizy i Myśli Humanistycznej). Jego zainteresowania koncentrują się na zagadnieniach historii kultury i rozwoju cywilizacji, ze szczególnym uwzględnieniem ewolucji psychicznej człowieka, źródłach filozofii, problematyce przemiany duchowej. Autor książek: Jungowska interpretacja mitu ojca w prozie Brunona Schulza (2001), Psychologia pychy (2003), Duchowość i narcyzm (2006), Wola i opętanie (2008, wyd. 2 posz. 2010), Pedagogika a paradygmat nieświadomości (2013), Kultura manii (2016) i kilkudziesięciu artykułów.

Kazimierz Pajor – ks. dr, po studiach filozoficzno-teologicznych w Tarnowie przyjął święcenia kapłańskie (1985); studia doktoranckie na Papieskim Wydziale Teologicznym w Poznaniu zakończył rozprawą doktorską Rola archetypu w analitycznej psychologii C.G. Junga (1990). Autor wielu artykułów nt. teologii i psychologii głębi oraz książek Psychologia archetypów Junga (2004), Śladami Junga (2006, wyd. II 2008), Psychoanaliza Freuda po stu latach (2009), Die Freude am Glauben (2013). Jako teolog zainteresowany jest szczególnie możliwością włączenia krytycznie ocenionych teorii psychologii głębi do różnych dziedzin teologii. Współpracuje z Redakcją "ALBO albo" i wydawnictwem ENETEIA. Mieszka i pracuje w Niemczech.

Jadwiga Wais – dr, socjolożka, antropolożka baśni i przemiany duchowej. Zajmuje się zagadnieniami z pogranicza filozofii, psychologii, socjologii, psychoanalizy, mitologii, baśni i literatury pięknej. Autorka wielu artykułów oraz książek: Gilgamesz i Psyche (2001), Ścieżki baśni (2007), Bracia Grimm i Siostra Śmierć (2014), Szekspir 401 (2017).

Parametry szczegółowe

Czasopismo: "ALBO albo"

Liczba stron: 152

Rok wydania: 2018

Numer wydania: 66

Oprawa: miękka

EAN: 9771230080667

Szerokość: 16 cm

Wysokość: 23 cm

Waga: 0,249 kg