КОПИЯ ЖЕЛЕЗНОГО КРЕСТА УКРАШЕНИЯ

REPLIKA ODZNACZENIA ŻELAZNY KRZYŻ

Replika odznaczenia Żelazny Krzyż w plastikowym pudełku - pruskie, potem niemieckie odznaczenie wojskowe nadawane za męstwo na polu walki, a także za sukcesy dowódcze. Zdjęcie przedstawia medal z dwóch stron,  na jednej stronie litera W, na drugiej liść dębu. U góry medalu znajduje się element umożliwiający zawieszenie medalu - średnica wewnętrzna to ok. 1-2mm.

Historia

Ustanowione we Wrocławiu 10 marca 1813 r. przez króla Prus Fryderyka Wilhelma III podczas wojen napoleońskich. Monarcha pruski chcąc podtrzymać zapał, jaki wybuchł w społeczeństwie w czasie rozprawy z Francją, postanowił stworzyć nowe odznaczenie – egalitarne, mające zastąpić dotychczasowe elitarne ordery królewskie przeznaczone tylko dla szlachty. Pierwsze odznaczenie zostało wręczone 21 kwietnia 1813 r. Karlowi Augustowi Ferdinandowi von Borcke.

Kształt orderu zaprojektował znany niemiecki architekt doby neoklasycyzmu, Karl Friedrich Schinkel, na podstawie pisemnego zlecenia i rysunku otrzymanego od króla – krzyż wykonany był z czarnego żeliwa z posrebrzanymi krawędziami. Nazwa i materiał miały nawiązywać do popularnego wówczas określenia – żelaznych czasów. Jego kształt Schinkel zaczerpnął z krzyża teutońskiego, będącego symbolem Krzyżaków – zmieniono tylko proporcję, aby krzyż wpisywał się w plan kwadratu lub pola i tak czarny krzyż łaciński z białą obwódką, od tego momentu stał się bardzo ważnym elementem w historii Królestwa Prus, Cesarstwa Niemieckiego i Niemiec ogółem. Pierwsze odznaczenia odlewane były w Królewskiej Odlewni Żeliwa w Gliwicach.

Awers orderu pozbawiony był symboli, natomiast na rewersie umieszczono pęk liści dębu (starogermański symbol męstwa i odwagi oraz litery „FW” (Friedrich Wilhelm”). Na dolnym ramieniu umieszczono datę 1813, a na górnym pruska korona królewska. W praktyce przyjęto noszenie odznaczenia na odwrotnej stronie – rewers stał się stroną główną. Odznaczenie posiadało trzy klasy: Krzyż Wielki, I klasę, II klasę.

Pomiędzy kwietniem 1813 a marcem 1814 roku przyznano 6639 Krzyży II klasy, a po bitwie pod Kulm dla sojuszników – Rosjan – ustanowiono bardzo podobne odznaczenie, znane jako Krzyż Kulmski, w Rosji błędnie zwane „Odznaką Honorową Żelaznego Krzyża”. Ogólnie do 1817 r., kiedy skończyło się rozpatrywanie wniosków przyznano 16 tys. Krzyży Żelaznych (w tym dla marszałka Gebharda Leberechta von Blüchera nowo wprowadzoną specjalną kategorię – zwaną później Gwiazdą Krzyża Żelaznego), lecz wydano jedynie nieco ponad 9 tys. Ze względów oszczędnościowych wprowadzono praktykę utrzymywania stałej liczby odznaczeń, a kolejni uprawnieni dostawali swoje dopiero po śmierci któregoś z nagrodzonych poprzednio. Przepisy złagodzono dopiero w latach 30. XIX wieku, a ostatnie Krzyże wręczono w 1839 r., a więc w ćwierć wieku po kampaniach napoleońskich.

W latach 40. XIX wieku uhonorowani Krzyżem Żelaznym otrzymali prawo do specjalnej emerytury – była to nowość w Królestwie Prus.

Symbol Krzyża Żelaznego znajduje się w kwadrydze nad Bramą Brandenburską w Berlinie. Po pokonaniu Napoleona Bonaparte, którego wojska wcześniej (1806 r.) tę zdobycz wojenną wywiozły do Paryża, przywieziono ją do Berlina (1814 r.) i zamontowano ponownie. Odzyskaną po rozbiciu Wielkiej Armii Napoleona rzeźbę kwadrygi autorstwa Johanna Gottfrieda Schadowa, przedstawiającą alegorię zwycięstwa niosącego pokój, uosabianą przez boginię Wiktorię, udekorowano umieszczając wewnątrz wieńca dębowego (zamienionego za wieniec laurowy) wizerunek tego orderu wojennego. Po przegranej III Rzeszy w II wojnie światowej Brama Brandenburska znalazła się w radzieckim sektorze Berlina. Władze NRD po restauracji zniszczonej w czasie wojny kwadrygi usunęły Eiserne Kreuz i Orła Pruskiego z wieńca trzymanego przez Wiktorię powożącą kwadrygą. Wizerunek Krzyża i Orła przywrócono po Zjednoczeniu Niemiec w XX w.

Odznaczenie reaktywował Wilhelm I w 1870 r., po sukcesach niemieckich wojsk m.in. Królewskiej Armii Pruskiej w wojnie z Francją. Zmieniono detale: awers – pojawiła się data 1870, zamiast FW litera W, inicjał imienia cesarza Wilhelma, rewers – wizerunek detali awersu z wersji 1813 roku. Liczba wręczanych EK w wersji z 1870 nie była ograniczona. Na okoliczność dwudziestopięciolecia kapitulacji Francji, rocznicy zwycięskiej bitwy pod Sedanem csesarz niemiecki Wilhelm II wydał przepis, wg kótrego wstążkę orderową EK II klasy dekorowano srebrnym okuciem z trzema liśćmi dębu oraz liczbą 25. Wręczono je w 2 września 1895 r. w Sedantag(niem.).

Po raz drugi reaktywowano Krzyż Żelazny w czasie I wojny światowej. Na początku, 5 sierpnia 1914 r. order odnowił Wilhelm II. Zmieniono datę na 1914, usankcjonowano również zwyczaj noszenia na kurtce mundurowej wstążki zamiast odznaczenia II klasy. Pozostawiono je jedynie na mundurze galowym. Pojawiły się również nieregulaminowe naszywki Krzyża II klasy, z których żołnierze chętnie korzystali, gdyż oryginalne ordery były ciężkie i przypięcie ich wymagało przedziurawienia munduru.

Krzyże masowo przyznawano też sojusznikom – dużym prestiżem cieszyły się m.in. w polskich Legionach. Ogólnie podczas Wielkiej Wojny przyznano ponad 5 mln Krzyży II klasy i 288 tys. klasy I. Pojawiły się również tzw. podwójne nadania – odznaczeni z 1870 r., którzy ponownie zasłużyli na to odznaczenie, mieli prawo do specjalnego okucia na wstążkę. Takich odznaczonych było, według różnych źródeł, ok 2000. Krzyż Wielki nadano 5 razy – m.in. otrzymał go cesarz niemiecki Wilhelm II, natomiast marszałek Paul von Hindenburg został odznaczony Gwiazdą Krzyża Żelaznego. W okresie I wojny światowej odznaczeni Krzyżem Żelaznym obywatele sojuszniczych Austro-Węgier nosili go na wstążce składanej tak jak w odznaczeniach austro-węgierskich, tj. w trójkąt.

Adolf Hitler odnowił Krzyż Żelazny po ataku na Polskę w 1939 r. Zmieniono detale na krzyżu: w awersie zniesiono monarszą koronę i inicjał monarchy, zamiast niego, na przecięciu ramion krzyża dodając swastykę, symbol kierowanego przez NSDAP państwa. W dolnym ramieniu krzyża wstawiono 1939, rok kolejnego przywrócenia odznaczenia. Rewers wersji krzyża z 1939 r. pozbawiono symboliki jaka była na awersie powołanego przez Fryderyka Wilhelma III pierwowzoru, poza datą powołania odznaczenia. Zmianie uległa także kolorystyka wstążki. Barwy Królestwa Prus zamieniono na barwy związane z flagą nazistowskiego państwa (Hakenkreuzfahne). Żołnierze odznaczeni Krzyżem Żelaznym podczas I wojny światowej, za akty męstwa kwalifikujące się do ponownego odznaczenia, otrzymywali okucie ponownego nadania (Wiederholungsspange) przedstawiające orła III Rzeszy (w formie dla Wehrmachtu, tj. z głową zwróconą w lewo) opartego na trapezowej belce z datą 1939. Okucie mocowano na wstążce Krzyża II klasy, a także bezpośrednio na Krzyżu I klasy. Jako klasy pośrednie między Żelaznym Krzyżem I klasy a Wielkim Krzyżem Krzyża Żelaznego, wprowadzono podczas wojny pięć klas Krzyża Rycerskiego Krzyża Żelaznego. W czasie II wojny światowej Krzyż Żelazny II klasy nadano ok. 2 mln osób. W czasie powstania warszawskiego, ze zdobytych krzyży przez zamocowanie na rewersie monety 1 zł wz. 1929 z Kotwicą i datą wybitą na piersi orła wytwarzany był Krzyż Powstania Warszawskiego.